Rede von Yves Bisch zur Verleihung des Hebeldankes

Hebeldank - Rede vom 10. Juli 2022 

Yves Bisch, Hebeldank-Träger

Wo ìch erfàhra hà vom Präsidant vom Hebelbund àss dàs Johr dr Hebeldànk àn mìch geht, hàn ìch mìt Freid, Stolz, un Dànkbàrkeit die Ehr empfànga.

Mi beschta Dànk geht nàtirlig àns Hebelbund Präsidium vo Lörrach, àn àlla wo do sìnn, dia wo nìt han känna, dia wo nìt han tràuia, dia wo nìt han meega ku.

Dr erscht Jubel vorbi, hàt mìch a Frog ìmmer fànga na bloga : un wenn die Ehrung mi Schwànagsàng kännt sìì ? 

Doch küüm bekànnt, hàn ìch gmerkt àss dàs Ereigniss gràd s Gegateil mìt sìch brìngt. D Freid vo mina zwei Enkelkìnder, àss ìhr Papy ìm Lànd vo ìhrem Opa üsszeichnet wìrd, sìe wo ìn Nèidorf wohna, wo ìn Bàsel uff d Walt ku sìnn, un wo ìn Weil Füessbàll spìela. Gràtülàtion, Uffmunterung, Unterstìtzung, sìnn per Poscht un per Netz uff Sierentz gfloga. Frìnd, ehmàliga Schialer, Politiker, Bekànnta un Unbekànnta, üss àlla Gegenda, wo àlemànnisch Trumpf ìsch, han sìch gmalda. Mi Gedànka geht àn àll dia Begegnunga ìm Bàdischa, Schwitz, Südtirol, Vorarlbarg, àber o ìn Pola wo ìch johralàng Frànzeesch ehraàmtlig unterrìchta hà, un glehrt, ìn mim Fleisch, wàs Sprochimmersion wìll heissa. 

Uff dr Hebeldanklischta stehn, unter àndera Bekànnta, mi damalig  Gschìschtsprofasser dr Paul Stintzi ànna 1976, un mi Regionàlsproch- mentor dr Raymond Matzen ànna 1981.

Im a Vortràg betitelt : D Soziàla Färderung vonra Vergniagungssproch, hàn ìch àls Moto dàs mexikànischa Sprìchwort gnu : „Sìe hàn uns wälla vergràba, sìe han nìt gmerkt àss mìr Karnla sìnn!“ 

D Kültürella Sitta vo dr Regionàlsproch un d wìrtschàftliga Beditung sìnn jetz àllgmein ànerkennt, doch d soziàla Funktion ìsch wìe a Bumeràng ìns Ràmpaliacht ku.

Dr risa Erfolg vom Elsasser Theàter hàt Sànd ìn d Àuiga gschtreit, àber d verloreni Àrbetsplatz ìn dr Schwitz un ìn Ditschlànd han da Veràntwortliga d Àuiga uffgmàcht.

Wenn ma dia zàhlrichi Villa ìn unsera wunderbàra Sundgàuidärfla bewundert, wo mìt Schwitzergald zàhlt wora sìnn, un ìn da Schüela fìndet ma nìt ei einzig Kìnd, wo noch Àlemànisch schwatzt, d Sproch vom Hebel, d Sproch vom Nàthàn Katz, no wìrd’s eim gràd schwìndlig. Jetz sìnn sìch àlli dodreber bewusst, un dr Sìndabock kenna àlla : d Schüel ìsch dschuld, - il est chic de parler français - no müess d Schüel dàs o wìdder güet màcha. Eifàch ! simple comme bonjour !

Ma hàt nur nìt ìn Kàuif gnu àss d Schüel nur s Spiegelbìld vo dr Gsellschàfft ìsch, un da wo meint àss ma ìm a Kìnd a Sproch kà lehra mìt dr Motivation àss’r ìn 20 Johr vìel Gald wìrd verdiana ìm Testrährla schwancka ìm Chemischa, da ìsch uffem Holzwag.

Fìr ìn unserer Regionàlsproch a Schwung ga, müess Elsassisch eberàll verhànda sìì : ìn dr Schüel ja, ìn da Fàmìlia nàtirlig, àber o ìn da Strossa, ìn da äffentliga Platz, ìn da Gschafter, ìn da Unternamma, ìn da Kìrcha, Tempel un Synagoga, ìn da Biacher, Verlag, Büechhàndlunga, Zittunga, Tele, uffem Net, ìm Theàter.

Hìt lìga d Gegner nìmm nur ìn Pàris, àber leider o bi uns ìm Elsàss salber. Die wo nur johmera un a Schuldabuckel süacha, die wo behàuipta ìhr Àlemànnisch ìsch s Beschta, wenn nìt s Eizigschta, dia wo sàga Elsassisch kà ma nìt schiba, dia wo kä nèia Wärter wann ifiahra, un ànschtàtt a làwandiga Sproch, a tota Sproch làngsàm vergràba.

Dia wo behàuipta, Elsassisch brücht mr nìmm, àlla Litt känna jetz jo Frànzeesch, làd ìch i a Visit ìn gwìssa Àltersheimer, jetz EHPAD gnennt, fer feschtstella wìe gwìssa ältera Personna, wo ìhr gànza Laba d Nàtionàlsproch greddt, un sogàr unterrìchta han, nur noch ìn ìhrer Müttersproch känna àgredd wara. Gedachtnissverluscht dur s hocha Àlter, Hìrnschlìgla warfa die Litt ìn a Sprochisolation wo noch schlìmmer ìsch àss Einsàmkeit.

Drumm hàn ìch johralàng da Krànkaschweschtera un Heilkräfta a betsi Elsassisch bibrocht, wo dam Personnàl salber ghulfa hàt. Schielera vo verschìdena Gegenda vo Frànkrich, àber o vo Àfrikà han känna feschtstella àss nìt Elsassisch greddt wìrd fer sìe üssschliassa, àber wìe’s d Sproch vo da Iheimischa ìsch. Ja, Elsassisch ìsch ìn dana Fall a vìehmassiga Integràtionsvektor, un nìt a Ruckzug uff sìch salbscht. 

Gwìss ! Vìel Initiativa wara gnu, vo Wissaburg bis uff Pfìrt, un mìt dr Zitt känna sa nur Frìchta brìnga. Wärterbiacher bliahja, s wìrd gschrìwa, dìchta, gsunga, glàcht uff Elsassisch. Doch, ‘s ìsch heechsta Isabàhn ! Uff ma Fàchwarkhüss ìn Sierentz steht : As ìsch scho speeter àss dü danksch !

Scho na viertel Johrhundert fira mìr mìt Erfolg: a Friehjohr fìr unseri Sproch. ‘S war Zitt àss so làngsàm dr Summer kaam, sunscht ìwer eimol ìsch dr Wìnter do, un isiga Riffa verwìrga d’àlta Heimetsproch!

Dia Sproch wo verbìndet o ìwer dr Rhi!

D Lina Ritter, d beriamta Schrìftstellerin vo Nèidorf hàt gschrìba : „Worum trennt uns e Rhi ? Àss mìr zeige chenne, Wia me Brucke bäut!“

Mìr reda, un reda vom bruckabàuia, Brucka ewer dr Rhi, war jed Wort a Brucka wora, vor lüter Brucka gab’s kè Rhi meh.

Ma müass nìt nur Brucka bàuia, ma müass o da Litt, un bsunders da Kìnder, lehra sìe z’ìwerschrìtta, un nìt nur fer ìn dr Europapark un dr Aldi.

Ìn letschter Zitt ìsch o vìel greddt wora ìwer d Züekunft vo dr Regionàlsproch ìm Elsàss, uff Frànzeesch, s’il vous plaît! Waga mìr! Àber leider müess ma feschtstella àss àn wìchtiga Poschta fer d Färderung vo dr Regionàlsproch Litt ernennt wara wo nìt verstehn wàs dàs Wort HEIMET bedidet. Typisch Elsassisch! Dr kleina Prìnz hàt gsajt, wenn o uff Frànzeesch : « Fais de ta vie un rêve et de tes rêves une réalité, màch üss dim Laba a Tràuim, un üss dina Triam a Wìrkligkeit ». Tràuima, ja, lehn mi tràuima vom a Landla wo uns d Jugend noch versteht. 

Hàt denn dàs àlles noch a Wart ? Sowìso! Un wenn ìn mìm Harz mankmol d àlemànnischa Wehmüat o verblüetet, s Fiirla glunzt ìmmer noch. Un wenn dr Zwifel sìch drimìscht, fìnd i Troscht bim Hebel :

Bald denki, ‘s isch e bösi Zit,

und weger ‘s End isch nümme wit;

bald denki wieder: loß es goh,

wenn’s gnug isch, wird’s schon anderst cho.

Doch wenni näumen ane gang

und ‘s tönt mer Lied und Vogelsang,

so meini fast, i hör e Stimm:

»Bis z’fride! ‘s isch jo nit so schlimm.«